GEOGRAFIA

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI W POLSCE

Podczas podróży po Polsce można dostrzec duże zróżnicowanie ukształtowania powierzchni naszego kraju. Na północy przeważają obszary nisko położone. Często są one faliste lub pagórkowate. W środkowej części kraju dominują rozległe równiny i szerokie doliny rzeczne. Jeżeli mieszkasz na południu Polski albo zdarzyło ci się odwiedzać tamte rejony, to wiesz, że w ich krajobrazie przeważają tereny wyżynne i górskie, charakteryzujące się urozmaiconą rzeźbą terenu.

PASOWOŚĆ RZEŹBY TERENU POLSKI

PODZIAŁ POWIERZCHNI POLSKI

• pobrzeża
• pojezierza
• Niziny Środkowopolskie
• Wyżyny Polskie
• Kotliny Podkarpackie
• góry 

POLSKA - KRAJ NIZIN

Charakterystyczną cechą rzeźby terenu Polski jest przewaga obszarów nizinnych. Stanowią one 91% jej powierzchni. Średnia wysokość naszego kraju (173 m n.p.m.) jest znacznie niższa od średniej wysokości kontynentu europejskiego (292 m n.p.m). Najniżej położone miejsce w Polsce (1,8 m p.p.m.) znajduje się na Żuławach Wiślanych w okolicy Raczki Elbląskie. Najwyższym są Rysy (2499 m n.p.m.) leżące w Tatrach na granicy polsko-słowackiej. Istotną cechą jest także nachylenie powierzchni w kierunku północno-zachodnim. Przez to większość polskich rzek płynie w kierunku północno-zachodnim. Kolejną cechą jest pasowy układ terenu.

PASY RZEŹBY TERENU

PAS POBRZEŻY

Pas pobrzeży obejmuje obszar bezpośrednio przylegający do Morza Bałtyckiego. W skład tego pasa wchodzą m.in. Nizina Szczecińska oraz pobrzeża: Koszalińskie i Gdańskie. W pasie tym występują także depresje, np. na Żuławach Wiślanych.

PAS POJEZIERZY 

W obrębie pasa pojezierzy wyróżnia się pojezierza: Mazurskie, Pomorskie i Wielkopolskie. Dominuje tam rzeźba młodoglacjalna, której charakterystyczną jest m.in. występowanie licznych jezior. W pasie tym występuje największe i najgłębsze jeziora w Polsce.

PAS NIZIN ŚRODKOWOPOLSKICH

Na południu pas pojezierzy przechodzi w równiny pas Nizin Środkowopolskich. W jego obrębie wyróżnia się niziny: Wielkopolska, Śląska, Mazowiecka i Podlaska oraz Polesie Lubelskie. Przeważają tam płaskie, równinne obszary z rzadko występującymi wzniesieniami. 

PAS WYŻYN

W skład tego pasa wchodzą wyżyny: Śląsko-Krakowska, Małopolska i Lubelska z Roztoczem. Ich podłoże jest zbudowane ze skał pochodzących z różnych er geologicznych. Mozaika skał budujących ten obszar odznacza się różnym stopniem odporności na niszczenie. Spowodowało to powstanie charakterystycznych form rzeźby krasowej i lessowej.

PAS KOTLIN PODKARPACKICH

Pas Kotlin Podkarpackich ma charakter nizinny. Obejmuje on Kotlinę Sandomierską oraz znacznie mniejszą Kotlinę Oświęcimską. Są one połączone Bramą Krakowską. Pas kotlin stanowi naturalne obniżenie między wyżynami a łańcuchem Karpat.

PAS GÓR

W skład pasa gór wchodzą Karpaty oraz Sudety oddzielone Bramą Morawską. Najwyższy szczyt polskich Karpat (Rysy) jest wyższy o prawie 900 m od najwyższej góry Sudetów - Śnieżki (1602 m n.p.m.) Karpaty i Sudety różnią się od siebie budową geologiczną, wiekiem skał, klimatem oraz piętrami klimatyczno-roślinnymi. Oba łańcuchy górskie dzielą się na mniejsze pasma. 

GEOLOGICZNA GENEZA 

Rzeźba powierzchni pasa pobrzeży została w znacznym stopniu ukształtowana w wyniku działalności lądolodu, wiatru, Bałtyku oraz uchodzących do niego rzek. Lądolód wywarł także ogromny wpływ na krajobraz pojezierzy. Najwyraźniejsze są formy powstałe podczas zlodowacenia północnopolskiego. Natomiast na ukształtowanie powierzchni Nizin Środkowopolskich duży wpływ miało zlodowacenie środkowopolskie oraz procesy denudacyjne. Wietrzenie mrozowe przyczyniło się natomiast do powstania pokryw lessowych na terenach leżących bardziej na południe od pasa nizin. Znaczne zróżnicowanie krajobrazu wyżyn wiąże się ściśle różnorodnością skał, z których zbudowane jest ich podłoże. Na przykład wapienie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej ulegają rozpuszczaniu, tworząc krajobraz krasowy. Natomiast w lessach budujących Wyżynę Lubelską, w wyniku erozyjnej działalności wód opadowych, powstają charakterystyczne wąwozy.